Historia: 9. Kołobrzeski Batalion Saperów

Historia tytułowej jednostki Wojska Polskiego rozpoczęła się 1 kwietnia 1944 r., wraz z podpisaniem przez dowódcę 1. Armii Polskiej w ZSRR, generała Zygmunta Berlinga Rozkazu Nr 1. Nowy batalion, tworzony w miejscowości Lebiedin nieopodal Sum, włączony został w skład 1. Brygady Saperów pułkownika Bronisława Lubańskiego. Na jego czele stanął Rosjanin, kapitan Taras Czyżenok, a jego zastępcą do spraw polityczno-wychowawczych mianowano podporucznika Aleksandra Rybaczonoka (2 listopada zastąpił go porucznik Stanisław Witkowski).

Zgrupowanie, liczące ostatniego wojennego lata 321 żołnierzy, w tym 31 oficerów, podzielono na trzy kompanie saperów po trzy plutony i drużynę zaopatrzenia każda, kwatermistrzostwo oraz drużynę gospodarczą. Przebywając na Ukrainie formacja prowadziła intensywne szkolenia, przede wszystkim z wykorzystania specjalistycznego sprzętu wojskowego: parków pontonowych, traków czy kafarów. Ćwiczono nie tylko konstruowanie przepraw czy promów, ale także, wspierając miejscową ludność, odbudowę zniszczonych wsi oraz dróg.

W pierwszej połowie czerwca 1944 r., drogą przez Sarny i Równe 9. Batalion Saperów przemieścił się w okolice Łucka. 9 lipca, w wołyńskiej wsi Ostrów, jego żołnierze, wraz z innymi pododdziałami Brygady pułkownika Lubańskiego złożyli przysięgę. W ceremonii uczestniczył generał Berling oraz zasiadający w Radzie Wojennej, generał Aleksander Zawadzki. W kolejnych miesiącach, przez Lubelszczyznę, jednostkę dyslokowano na Mazowsze. W styczniu 1945 r. znalazła się ona pod Warszawą, by następnie, uczestnicząc w rozminowywaniu szlaków komunikacyjnych przejść nieopodal Bydgoszczy. W walkach o przełamanie Wału Pomorskiego włączyła się do działań między innymi pod Mirosławcem i Drawskiem.

Popołudniu 9 marca 1945 r., podkomendni kapitana Jana Żytło, który już w październiku roku poprzedniego wymienił na stanowisku dowódcy Tarasa Czyżenoka, dotarli do Ząbrowa. Operując w charakterze wsparcia 6. Dywizji Piechoty Wojska Polskiego, mimo ognia nieprzyjaciela zabezpieczyli tamtejszy most na Parsęcie. Następnie przeszli przez Rościęcino i dwa dni przed upadkiem twierdzy zaczęli budować stały most już w granicach Kołobrzegu. To właśnie 16 marca śmierć poniósł jedyny zabity w czasie zdobywania Festung Kolberg członek batalionu - dziewiętnastoletni szeregowy Stanisław Lech z 3. kompanii. Jak wskazuje autor monografii walk o miasto, Alojzy Sroga, żołnierz ten służył wówczas jako goniec. Podczas ostrzału niemieckiego został przygnieciony przez walącą się ścianę. Wyjątkowym dniem dla tytułowego zgrupowania był, naznaczony zaślubinami 1. Armii Wojska Polskiego, 18 marca. Tego dnia, decyzją naczelnego dowódcy Armii Czerwonej, wyróżniono je tytułem "kołobrzeski".

Kolejne tygodnie minęły żołnierzom kapitana Żytło na ćwiczeniach prowadzonych w pasie nadmorskim. Ciekawostkę stanowi fakt, że w tym okresie, wykorzystując dużą liczbę zdobytych na Pomorzu rowerów, w batalionie powołano kompanię kolarzy. Było to zjawisko powszechne w całej 1. Brygadzie Saperów. Podczas forsowania Odry jednostka, przydzielona do tzw. "grupy mostowej", konstruowała stałą przeprawę oraz odbudowywała most kolejowy w Starych Łysogórkach. Część jej żołnierzy zajęła posterunki obserwacyjne na południe od Siekierek. Kolejne mosty budowano już na terenie dzisiejszych Niemiec - na Starej Odrze oraz Kanale Hohenzollernów pod Brädikow i Pessin. Wojnę 9. Batalion zakończył 5 maja na brzegu Haweli (ostatnią, wojenną przeprawę ukończono o godz. 16).

Po podpisaniu przez III Rzeszę bezwarunkowej kapitulacji, saperzy rozpoczęli usuwanie niemieckich min, pułapek i niewypałów na Ziemi Lubuskiej; rejonem ich działań były między innymi fortyfikacje Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. 21 czerwca zgrupowaniu nadany został Krzyż Virtuti Militari V klasy, a nieco ponad dwa tygodnie później - radziecki Order Czerwonej Gwiazdy. W akcji rozminowywania Polski uczestniczyło ono do roku 1951, najpierw zabezpieczając szlaki komunikacyjne Starogard Gdański-Chojnice, Krzyż-Poznań, Bydgoszcz-Piła czy okolice Szczecinka i Białogardu, a następnie obszar Śląska i Ziemi Cieszyńskiej. Podczas pierwszych powojennych zim formacja brała też udział w ochronie mostów przed piętrzącą się krą oraz usuwaniu zatorów rzecznych. 30 września 1967 r. nazwę oraz tradycje 9. Batalionu przejął istniejący od sierpnia 1945 r. 51. Batalion Saperów 18. Dywizji Piechoty, stacjonujący w Ełku. Prezentowaną jednostkę rozformowano 27 marca 1970 r.

Podczas działań wojennych 9. Kołobrzeski Batalion Saperów stracił 19 żołnierzy, w tym 7 poległych albo zmarłych z odniesionych ran. Choć w większości operacji realizowanych przez 1. Armię Wojska Polskiego, zgrupowanie znajdowało się poza pierwszą linią walk, jego wkład w zabezpieczenie zaplecza maszerujących na zachód żołnierzy pozostaje nie do przecenienia.