Historia Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej

Kiepskiej jakości drogi gruntowe stwarzały bowiem coraz większe problemy transportowe i stanowiły poważne utrudnienie funkcjonowania licznych cegielni, gorzelni, gospodarstw rolnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Kolej natomiast, zdaniem ówczesnych analityków gospodarczych, mogłaby zapewnić swobodny dowóz materiałów potrzebnych do produkcji oraz dystrybucję wytwarzanych dóbr. Przewoziłaby także pracowników i zapewniała komunikację części powiatu koszalińskiego z „resztą świata”. Wszystko to stwarzało szansę na ożywienie gospodarcze regionu.

Decyzja o budowie koszalińskiej wąskotorówki zapadła w 1897 roku, jednak koncesję oraz pozwolenie na budowę wydano dopiero 24 maja 1898 r. Ze względów zaś oszczędnościowych wybrano rozstaw szyn 750 mm., a więc inny od szerokości torów po jakich jeździły inne kolejki Pomorza Zachodniego.

24 maja 1898 roku, w dniu wydania koncesji na budowę i eksploatację koszalińskiej kolei wąskotorowej, powstała Spółka Akcyjna Kolei Wąskotorowej Koszalin-Nacław. Jej właścicielem był powiat koszaliński, fabryka parowozów „Krauss-Maffei" z Monachium oraz akcjonariusze. Fabryka „Krauss-Maffei dostarczyła materiały niezbędne do budowy kolei (podkłady, szyny itd.), a później tabor trakcyjny (parowozy). l listopada tegoż roku uruchomiono przewozy na odcinku Koszalin-Manowo-Nacław (32 km) i wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Nacław-Jacinki (7 km). Dobre wyniki przewozowe zachęciły spółkę do rozbudowy sieci kolejki.

l listopada 1905 r. otwarto odcinek Manowo-Świelino-Bobolice (34 km), a 2 listopada odcinek Świelino-Białogard (32 km). Po przystąpieniu do spółki powiatów Białogard i Bobolice postanowiono zmienić nazwę spółki na Spółkę Akcyjną Zjednoczonych Kolei Wąskotorowych Powiatów Koszalin, Bobolice i Białogard. 16 września 1909 r. oddano do użytku nowozbudowany odcinek Białogard-Rarwino (20 km). Aby umożliwić korzystanie z kolejki mieszkańcom całego regionu (a więc i tym z najdalej położonych wsi) w roku 1927 uruchomiono samochodową komunikację autobusową. W 1932 r., w wyniku reformy administracyjnej w Niemczech zlikwidowano powiat Bobolice. Kolei zmieniła więc nazwę na Koszalińsko-Białogardzka Kolej Wąskotorowa Spółka Akcyjna. Dwa lata później, z uwagi na to, iż kolej sławieńska przebudowała odcinek Sławno-Jacinki-Polanów Pom. (43 km) z 750 mm na 1435 mm (normalnotorowy), wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Jacinki-Polanów Pom.-Żydowo (15 km) i na trasie Jacinki-Polanów Pom. zastosowano splot trzech szyn. Mogły zatem po nich jeździć zarówno pociągi normalnotorowe i wąskotorowe.

Rok 1945 okazał się dla koszalińskiej wąskotorówki ostatnim. Wkraczająca na te tereny Armia Czerwona dokonała całkowitego demontażu torowisk oraz wywiozła do ZSRR cały tabor.

1 maja 1945 roku wszystkie linie kolejowe przejęły Polskie Koleje Państwowe. Rok później, prawdopodobnie pod naciskiem wojska, które zaplanowało budowę lotniska w Zegrzu Pomorskim, zapadła decyzja o odbudowie koszalińskiej kolei wąskotorowej. Wąskotorówka miała najpierw dowozić materiały niezbędne do budowy lotniska, a następnie paliwo do samolotów oraz opał do ogrzewania jednostki.

Pierwszy pociąg trasą Koszalin-Świelino-Bobolice (46km) przejechał l lipca 1948 r. Po odbudowie torów do Kurozwęcza przystąpiono do budowy dużej stacji (trzecia co do wielkości na Koszalińskiej KD) i 5 km bocznicy na lotnisko. Do obsługi koszalińskiej KD zostali zaś wydelegowani maszyniści z poznańskiej kolei wąskotorowej. Budowa natomiast, nieistniejącego do 1945 roku, odcinka Rarwino-Lepino (6km) umożliwiała podróżowanie pociągami wąskotorowymi z Koszalina do Kołobrzegu, Stargardu Szczecińskiego a nawet nad Zalew Szczeciński. Podstawowym warunkiem była jednak konieczność zmiany szerokości torów z 750 mm na l000 mm. Taką bowiem szerokość miały tory pozostałych kolejek na Pomorzu Zachodnim. Po połączeniu wszystkich kolei wąskotorowych na Pomorzu, w dniu 1.05.1949 r. zniesiono dwa Zarządy kolei w Gryficach i Stargardzie Szczecińskim (w Koszalinie nie stworzono takiego zarządu) i nadano im wspólną nazwę Pomorskie Koleje Dojazdowe (PKD).

W 1951 r. PKD uruchomiły linię Świelino-Białogard (32km), a 1952 r. Białogard-Rarwino-Lepino-Sławoborze (30km). Jedynym nieodbudowanym odcinkiem pozostała 42 kilometrowa trasa na odcinku Manowo-Polanów Pom.-Żydowo.
Największe przewozy na koszalińskiej wąskotorówce, osiągające 500 tyś. osób i 200 tyś. ton towarów, odnotowano w latach 50-tych. W latach kolejnych poziom przewozów jednak wyraźnie spadał. Najniższe odnotowano w latach 90-tych. Rozpoczął się wówczas proces sukcesywnego wstrzymywania ruchu pociągów osobowych na poszczególnych odcinkach. W roku1984 r zamknięto linię Świelino-Bobolice (16 km). W roku 1991 r., po wykolejeniu się pociągu towarowego spowodowanego złym stanem technicznym torowiska, wstrzymano przewozy towarowe na linii Białogard-Sławoborze. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku, jednolita do tej pory sieć PKD rozpadła się na trzy odrębne koleje: Koszalińską KD z siedzibą w Koszalinie, Gryficką KD z siedzibą w Gryficach oraz Stargardzką KD z siedzibą w Stargardzie Szczecińskim. W 1992. wstrzymano przewozy pasażerskie na trasie Białogard-Sławoborze (30 km) oraz zlikwidowano lokomotywownię w Białogardzie. 30 września 1996 r. zamknięto także odcinek Świelino-Białogard (32 km). Od 2001 r. linia Koszalin-Świelino (30 km) została skrócona o 10 km, a do końcowej stacji Rosnowo kolejka dojeżdżała jedynie w okresie wakacji. 17 września 2001r. w swoją ostatnią trasę wyjechał pociąg towarowy do lotniska w Zegrzu Pom., a 22 września ustało połączenie na odcinku Świelino-Koszalin. Ostatecznie Koszalińska Kolej Wąskotorowa została zamknięta l października 2001 r.

Cztery lata później, 7 listopada 2005 roku, w Sądzie Rejonowym w Koszalinie zostało zarejestrowane nasze Towarzystwo Miłośników Koszalińskiej Wąskotorówki