Pałowo i Pałówko: Przy średniowiecznym trakcie

Pałowo leży na średniowiecznym trakcie z Darłowa przez Staniewice do Słupska (dziś jest to polna droga). Na północy wsi płynie potok Moszczeniczka wpadający w okolicach Staniewic do Wieprzy. Wieś ma czytelny do dziś kształt owalnicy. Wieś owalnicowa, to typ wsi budowanej wokół centralnego placu. Zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Plac zabudowany jest wyłącznie funkcjami wspólnymi dla wszystkich mieszkańców, jak staw, cmentarz, kościół.

Nazwy wsi: w 1333 roku brzmiała - Palowe, w 1357 roku - Palow, a od 1829 roku Alt-Paalow. W latach 1945-1950 nazwa przejściowa to Palowo, a od roku 1950 Pałowo. Jest to nazwa dzierżawcza od nazwy osobowej: Pal, Pala, Pała.

Historia wsi ma średniowieczny rodowód. Założycielem mógł być Jakub Palowe (wymieniany w dokumencie z 1456 roku). Była to wieś chłopska z majątkiem. Od 1466 roku Pałowo należy do rodu von Belowów. W 1637 roku Hans Caspar von Krockow przez małżeństwo z córką Belowa wchodzi w posiadanie części dóbr belowskich. Wtedy wieś zostaje podzielona na dwie części: część A - należącą do Belowów i część B - należącą do Krockowów.

W 1784 roku - jak podaje Brüggemann - do Pałowa A należy folwark z 2/3 powierzchni wsi, mieszkało tam 8 chłopów. Do Pałowa B - należy 1/3 powierzchni wsi i mieszka tu 3 chłopów i 1 bezrolny.

W 1829 wieś zostaje sprzedana państwu pruskiemu, które zakłada głównie na gruntach majątku B nową wieś Pałówko. Od tego czasu wieś zmienia nazwę na Alt Paalow.

Na przełomie XIX i XX wieku władze pruskie zlikwidowały majątek. Na początku XX wieku Ernst von Below zbudował dwór. Wokół dworu powstał park o powierzchni 3,2 hektara. Do dziś zachował się układ ścieżek i oczko wodne. Powierzchnia wsi wraz z gruntami wynosiła w 1864 r. 616,7 ha, w 1939 - 613,9 ha.

W 1818 roku Pałowo zamieszkiwało 217 osób, w 1871 - 311, w 1905 - 290 i w 1939 - 262. Liczba gospodarstw domowych wynosiła: w 1871 - 60, w 1905 - 51, w 1939 - 59. Przed 1939 rokiem we wsi była gospoda, restauracja, sklep, młyn , piekarnia, poczta. szewc, krawiec, siodlarz, stolarz, dwóch kowali, cieśla, handlarz bydłem. Istniała jednoklasowa szkoła zbudowana w końcu XIX wieku. Ostatnim nauczycielem niemieckim był Hans Grotewendt. Ostatnim niemieckim sołtysem był Friedrich Granzow. Działał chór mieszany pod kierunkiem nauczyciela Grotewendta oraz 5 - osobowa orkiestra dęta.\

Obecny kościół powstał w obrębie placu owalnicowego w 1898 roku (wcześniejszy usytuowany był po przeciwnej stronie obecnego). Budowla w stylu neoromańskim została po wojnie poświęcona 1 września 1945 roku. Obecnie należy do parafii w Sycewicach. Przy kościele znajduje się cmentarz. Na nim zbudowano pomnik poświęcony poległym w I wojnie światowej mieszkańcom Pałowa i Pałówka. Na cmentarzu zachowały się kute krzyże żelazne z lat 30-tych XX wieku.

Armia Czerwona zajęła wieś 8 marca 1945 r. Niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni. Wieś w 1950 roku liczyła 238 mieszkańców, a w 2006 roku 235. Liczba gospodarstw domowych wynosi 46, a gospodarstw rolnych 30. W wiosce działa Koło Gospodyń Wiejskich i Ochotnicza Straż Pożarna. Jest sklep.

Pałówko założone zostało w 1830 roku. Jest to ulicówka, która z czasem - pod koniec XIX wieku - rozrosła się w kształt litery "T". Od północy graniczy z Pałowem. Przez wieś przebiega droga do Pałowa i Pieszcza. Nazwa niemiecka: Neu Paalow, w latach 1945-1950 nazwa przejściowa brzmiała - Pawłowice, później i obecnie Pałówko (utworzona od nazwy miejscowej Pałowo).

Powierzchnia wsi wraz z gruntami w 1864 roku wynosiła - 222,2 ha, w 1885 r. 285 ha, a w 1939 - 383,2 ha. Liczba ludności: w 1867 r. - 334, w 1895 - 311, w 1925 - 340, w 1939 - 285 mieszkańców. Liczba gospodarstw domowych wynosiła: w 1871 roku - 67, w 1895 - 64, w 1905 - 62 i w 1939 - 69.

Przed 1939 rokiem w wiosce było 14 gospodarstw do 5 hektarów, 24 do 10 ha, 18 do 20 ha i 1 powyżej 20 ha. W 1936 roku do wsi dotarła energia elektryczna. Podstawą gospodarowania była hodowla bydła i świń. W wiosce znajdowały się duże sady wiśniowo-czereśniowe. Istniała gospoda. Mieszkali: młynarz, dwóch stolarzy, kowal, krawiec, cieśla, szewc, kołodziej, handlarz rowerów. Ostatnim sołtysem niemieckim był Karl Müller. Działała jednoklasowa szkoła. Ostatnim niemieckim nauczycielem był Karl Töpper.

Ewangelicka ludność należała do parafii w Pałowie. We wsi dominuje zabudowa zagrodowa. Domy mieszkalne usytuowane są przy drodze wiejskiej, a budynki gospodarcze zajmują boki i tył podwórza.
Wojska radzieckie zajęły wioskę - podobnie jak Pałowo - 8 marca 1945 r. Niemiecka ludność została wysiedlona.

Liczba ludności w wiosce w 1950 roku wynosiła - 148, a w 2006 - 162. Liczba gospodarstw domowych wynosiła 33, a gospodarstw rolnych - 25.

W wiosce znajduje się sklep spożywczo - przemysłowy. Działa Ochotnicza Straż Pożarna.