Samobójstwo to proces. Nie bójmy się pytać i rozmawiać

10 września przypada Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. Rocznie w Polsce dwa razy więcej osób ginie w wyniku samobójstw niż w wypadkach samochodowych. I widać tu efekt kuli śniegowej – z roku na rok samobójstw jest więcej. Z czego to może wynikać?

Rzeczywiście, obserwujemy znaczący wzrost liczby zamachów samobójczych. To wzrost o około 5 proc. każdego roku. Nie ma jednej, określonej przyczyny. Ostatnio, często wskazuje się na COVID-19 i problemy społeczne, wynikające z izolacji, ale także zamknięcia w środowisku rodzinnym. Drugi problem to wynikające z pandemii zahamowanie ekonomiczne i gospodarcze, za czym idą problemy finansowe, redukcje etatów. Najgorzej znieśli to mężczyźni w wieku 35-39 oraz 30-34 lata, bo w tych grupach wiekowych odnotowano najwięcej samobójstw. W tym wieku mężczyzna czuje się odpowiedzialny za rodzinę, finansowo i emocjonalnie.

Problemy szczególnie mocno dotknęły też dzieci i młodzież.

Duża grupa nastolatków boryka się z problemami psychicznymi i bardzo często jest to wtórna przyczyna problemów w domu. Brak stabilizacji finansowej rodzi niepokój, napięcie, konflikt. Potocznie mówiło się, że przez przymus spędzania czasu ze sobą wiele rodzin odkryło, że są sobie obce, że do siebie nie pasują. Dochodzi wtedy do tąpnięcia w strukturze rodziny. A wszystko z udziałem najmłodszych.

Problem samobójstw jest wielokierunkowy i wielowymiarowy. Trzeba tu wskazać na depresję, nagłe i niespodziewane wydarzenia życiowe, z którymi ktoś nie potrafi sobie poradzić, nie ma do tego narzędzi.

Nie ma, ale też nie wie, że może skorzystać z profesjonalnej pomocy specjalistów. Warto podkreślić, że osoby po próbie samobójczej, również skutecznej, najczęściej cierpiały na zaburzenia psychiczne, jak depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia, psychoza. Jedno z badań pokazało korelację między liczbą prób samobójczych, a liczbą leków przeciwdepresyjnych, przepisywanych danym osobom. Im więcej przepisywano im recept, tym mniej było zamachów samobójczych.

Czyli jeśli ktoś sięga po pomoc, ryzyko maleje.

Dokładnie.

Gdzie zatem szukać pomocy?

Jeśli pojawiają się myśli samobójcze, powinniśmy natychmiast skonsultować się z lekarzem psychiatrą lub psychologiem. Niezwłocznie należy skierować się do Poradni Zdrowia Psychicznego bądź Centrum Zdrowia Psychicznego. Pomoc w izbie przyjęć osoba taka otrzyma od ręki.

A społeczeństwo, rodzina?

Rola rodziny ma charakter wspierający. Nie wolno negować stanu bliskiej osoby, tylko podążać za nią. Problemem jest często wypieranie jej choroby, ale też brak umiejętności komunikacyjnych. Słowa: „weź się w garść”, „ja też to przeżyłem” czy „ludzie mają gorzej” nie pomogą, a wręcz pogorszą stan osoby w kryzysie. Ważna jest też kwestia edukacji. Jakie są symptomy zaburzenia, czym jest kryzys psychiczny? – warto wiedzieć, by rozumieć i umieć rozmawiać. Jeśli widzimy zmianę w zachowaniu jakiejś osoby, była pełna energii, a nie wstaje z łóżka, była towarzyska, a teraz zamyka się w domu – rozmawiajmy.

Bywa też tak, że tuż przed aktem samobójczym diametralnie zmienia się zachowanie osoby, ale wskazuje na polepszenie jej stanu. Staje się wręcz radosna, bo… cóż, podjęła już decyzję o przerwaniu życia.

To potrafi wprowadzić w błąd. Były problemy, a potem z dnia na dzień jest poprawa. Pojawiają się takie elementy, jak sprzątanie domu, biurka w pracy, oddawanie długów. Samobójstwo jest przecież procesem. Warto też zwrócić uwagę na odstawienie leków. Najczęstsza przyczyna nawrotu choroby to właśnie rezygnacja z farmakologii.

Czuję się lepiej, więc po co mi pigułki?

Tak. Leki należy przyjmować jeszcze przez wiele miesięcy od czasu, gdy pacjent poczuł się lepiej. Ich odstawienie może skutkować powrotem choroby. I to ze zdwojoną siłą.

Powiedział pan, że samobójstwo to proces. Jaki jest jego przebieg?

Najpierw pojawiają się stany chorobowe, depresyjne, kryzysy. Potem myślenie o samobójstwie. Następny etap to fantazjowanie o jego przebiegu.

Pytać wprost?

Pytać. Nie pouczać, nie negować, tylko być obok i rozmawiać o tym, co się dzieje. Jeśli widzimy, że zmiana w zachowaniu jest wyraźna, należy działać. Jeśli ktoś zgłasza myśli samobójcze, wezwijmy pogotowie. Nie wstydźmy się. To objaw miłości.

Sprawdziłam statystyki dotyczące samobójstw w ubiegłym roku w Polsce. Mniej kobiet, niż mężczyzn popełnia samobójstwo i są to najczęściej młodsze kobiety. Dominujące powody to nieporozumienia rodzinne i zawody miłosne. Widać to również w statystykach regionalnych?

Tak, ale za tym kryje się coś jeszcze. Większość młodych kobiet po próbie samobójczej z tych właśnie powodów to osoby z rodzin dysfunkcyjnych. Dorosłe dzieci alkoholików, osoby doświadczające przemocy. Kobiety wybierają sobie na partnerów pierwowzór ojca – uzależnionego przemocowca. Brak poczucia tożsamości, brak wsparcia w rodzinie – to wszystko składowe późniejszej decyzji.

Decyzji podejmowanej najczęściej w poniedziałek. To właśnie w poniedziałki najwięcej osób odbiera sobie życie. Dlaczego?

W poniedziałki, ale też przed świętami, w sylwestra. Takie okoliczności zderzają ludzi z rzeczywistością. Z osamotnieniem, rutyną. Poniedziałek to kryzys powrotu do rzeczywistości po weekendzie. Do tego dochodzi temat uzależnień. Weekendowe picie kończy się kacem, alkohol działa depresjogennie. Powrót do pracy, stres, samotność, uzależnienie – to dopowiedź na pani pytanie.

A metody odbierania sobie życia?

Mężczyźni wybierają te bardziej gwałtowne, a kobiety łagodniejsze i jednocześnie mniej skuteczne. Stąd większa liczba skutecznych samobójstw wśród mężczyzn.

Wciąż zdarzają się tak zaskakujące metody, jak samopodpalenie. W ubiegłym roku kilkadziesiąt osób odebrało sobie w ten sposób życie.

Możliwe, że chodziło o chęć ukarania siebie. Depresji ciężkiej i psychotycznej towarzyszy ogromne poczucie winy. Warto zwrócić też uwagę na wypadki samochodowe. Policjanci wskazują, że wiele z nich mogło być zamachami samobójczymi, choć brakowało podstaw, by tak je zaklasyfikować.

To jeszcze bardziej zmieniłoby obraz i tak już niepokojących statystyk. Dlatego wychodzicie do ludzi.

W piątek, 9 września, Centrum Zdrowia Psychicznego MEDiSON w Koszalinie w godz. 12-16 zaprasza na plac przed koszalińskim ratuszem. Naszym celem jest propagowanie wiedzy na temat możliwości uzyskania pomocy dla osób w kryzysie psychicznym. Wszyscy zainteresowani będą mogli dowiedzieć się, jak uzyskać pomoc z zakresu zdrowia psychicznego oraz w jaki sposób można skorzystać z naszej pomocy. Każdej zainteresowanej osobie zaoferują spotkanie i rozmowę konsultacyjną z psychologiem w przenośnym gabinecie terapeutycznym, z zachowaniem intymności i anonimowości.

Centrum Zdrowia Psychicznego MEDiSON od dawna apeluje o kontynuację programu, w ramach którego w każdym powiecie mają powstać podobne centra. Skutecznie?

Powstają kolejne ośrodki i mam nadzieję, że będzie ich coraz więcej w całej Polsce. W dalszym ciągu funkcjonujemy w ramach pilotażu, a w przyszłym roku dowiemy się, jak wyglądać będą działania systemowe. Dzięki centrom osoba potrzebująca może dostać pomoc natychmiast. Są potrzebne, a największym na to dowodem jest rosnąca liczba naszych pacjentów.