Edukacja podatkowa Polaków. Co każdy z nas powinien wiedzieć o PIT, CIT, VAT? Czy znasz różnice między US a ZUS? Podpowiadamy

Podatki na pewno cię dotyczą, chociaż być może nie potrafisz ich roli zdefiniować. W ramach podstawowej wiedzy warto wiedzieć, że podatki są to obowiązkowe płatności dokonywane przez obywateli i firmy na rzecz państwa. Płacimy je codziennie w bardziej lub mniej bezpośredni sposób.

– W tym świecie nie ma pewniejszych rzeczy niż śmierć i podatki – mówił Benjamin Franklin, amerykański polityk, naukowiec i wynalazca.

Skoro są tak pewne, koniecznie trzeba mieć chociaż podstawową wiedzę na ich temat. Służą one finansowaniu działań w kraju oraz dostarczaniu środków na realizację różnych programów społecznych lub też infrastrukturalnych. Są kluczowym źródłem dochodów państwa, a ich wpływy są przeznaczane na różne cele, takie jak:

• opieka zdrowotna,
• edukacja,
• obrona narodowa,
• infrastruktura publiczna,
• i wiele innych.

PIT, czyli podatek dochodowy od osób fizycznych, to jeden z podstawowych rodzajów podatków w Polsce. Jest to podatek od dochodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne, czyli od ciebie czytelniku, cioci Ani czy sąsiada z drugiej klatki.

Zazwyczaj na złożenie wszystkich deklaracji PIT za poprzedni rok (już niebawem będziemy rozliczać 2023) r. mamy czas do końca kwietnia danego roku.

Podatek ten obejmuje wynagrodzenia z pracy, ale też dochody z innych źródeł np. z wynajmu nieruchomości, zysków z inwestycji, sprzedaży w ramach działalności nierejestrowanej, czy też jednoosobowej działalności gospodarczej. PIT obejmuje obywateli polskich i cudzoziemców, którzy uzyskują dochody na terytorium Polski. W Polsce obowiązuje skalowy system opodatkowania PIT, co oznacza, że stawki podatkowe zależą od wysokości dochodów.

PIT musi odprowadzić (oraz rozliczyć w rocznym zeznaniu podatkowym) m.in. nauczyciel i korepetytor, listonosz, sprzedawca rękodzieła, a także osoba, która ma mieszkanie na wynajem. Podsumowując, deklarację podatkową, o której tak głośno się mówi w pierwszym kwartale każdego roku, musi złożyć każda osoba, która w roku poprzednim uzyskała jakikolwiek dochód, chociaż istnieją wyjątki. Mowa tu o osobach poniżej 26. roku życia, a także emerytach.

Jeśli należnych do którejś z tych dwóch grup i zastanawiasz się, jaki PIT złożyć (a może nie składać?), odwiedź Podatki.gov, gdzie znajdują się szczegółowe informacje dotyczące podatków i rozliczeń.

CIT, czyli podatek dochodowy od osób prawnych, to forma opodatkowania dochodów uzyskanych przez firmy i przedsiębiorstwa. CIT dotyczy np. spółek prawa handlowego, spółek kapitałowych, spółek osobowych i innych podmiotów gospodarczych. Z racji często zmieniających się przepisów, m.in. terminów, kwot, zniżek, progów itd., kwestiami rozliczeń dla osób prawnych zajmują się biura rachunkowe, wewnętrzne działy księgowe i doradcy podatkowi.

Deklaracji podatkowych jest niestety więcej niż jedna, dlatego niektórzy mogą czuć się zagubieni, szczelnie, jeśli wypełniają zeznanie pierwszy raz samodzielnie. Skupimy się na rozliczaniu podatku przez osoby fizyczne. Będą to różne formularze PIT dla:

• osób poniżej 26. roku życia;
• osób, które uzyskują dochód z pracy, korepetycji, najmu, czy innych form zarabiania w wieku od 26 do 60 lat;
• emerytów.

I tak najmłodsi w tym gronie, najczęściej studenci, ale nie tylko wypełniają deklaracje PIT-36 lub PIT-37, ale – jak wyjaśnia rządowy portal podatkowy – tylko jeśli zaistnieją następujące okoliczności:

• oprócz przychodów objętych ulgą uzyskałeś przychody, które podlegają opodatkowaniu na ogólnych zasadach według skali podatkowej;
• ubiegasz się o zwrot nadpłaconego podatku;
• chcesz skorzystać z „dodatkowego zwrotu” z tytułu ulgi na dzieci do wysokości składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, jakie zapłaciłeś od przychodów objętych ulgą;
• masz obowiązek doliczyć do dochodu lub podatku kwoty dokonanych odliczeń, do których utraciłeś prawo.

Osoby, które są w przedziale wiekowym 26-60 i uzyskują dochód z tytułu:

• umowy o pracę,
• umowy zlecenia,
• z praw autorskich,

składają PIT-36 lub PIT-37.

Nianie oraz osoby prowadzące działalność nierejestrowaną – PIT-36. Dochód z najmu rozliczymy w PIT-36 lub PIT- 18, w zależności od formy opodatkowania (w pierwszym wypadku zasady ogólne, w drugim ryczałt).

Emeryci nie muszą samodzielnie się rozliczać, ale mogą – jeśli chcą np. uzupełnić deklarację podatkową, czy też oddać 1,5 proc. swojego podatku na działalność organizacji pożytku publicznego (OPP).

Zdecydowanie najprościej mają osoby zatrudnione, ponieważ obowiązkiem ich pracodawcy jest wystawienie im w stosowanym czasie PIT-11, dokumentu, na którym widnieje ich dochód wypracowany w danej firmie, czy organizacji, a także koszty jego uzyskania.

W przypadku pozostałych sytuacji (np. sprzedaż w ramach działalności nierejestrowanej) jesteśmy odpowiedzialni za ewidencjonowanie na potrzeby rozliczenia swojego dochodu i kosztów. Emerytom PIT wysyła ZUS i będzie to albo PIT-40A, albo PIT-11A.

Obecnie składanie rozliczenia podatkowego jest bardzo uproszczone, dzięki aplikacjom jak e-pity, czy przede wszystkim możliwość opłacenia podatków online, a także złożenia corocznych deklaracji na wspomnianym portalu rządowym e-deklaracje.

VAT to podatek od towarów i usług. W Polsce stawka podatku VAT wynosi na większość produktów i usług 23 proc., co oznacza, że od każdej transakcji towarowej lub usługowej, podatnik musi odprowadzić 23 proc. wartości podatku do Fiskusa. Obniżone stawki VAT, takie jak 8% i 5%, które dotyczą niektórych kategorii towarów i usług, na przykład żywności czy usług związanych z opieką zdrowotną dotyczą wybranych usług i produktów.

W przypadku handlu detalicznego najczęściej VAT jest wliczony w usługę lub cenę towaru i ta ostateczna cena, którą płacimy np. za wizytę u fryzjera, bułki w piekarni czy książki dla dzieci – to kwota brutto.

W przypadku rozliczeń między firmami najczęściej stawki ustala się netto, a następnie dodaje do nich odpowiedni VAT.

ZUS to Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a więc instytucja zajmująca się sprawami ubezpieczeń rentowych, emerytalnych, zdrowotnych i chorobowych, a także wypadkowych. Osoby zatrudnione na umowach o pracę są obowiązkowo ubezpieczone w ZUS. Tutaj znajdą się informacje o sumie składek naszego ubezpieczenia i składek emerytalnych, wziętych zwolnieniach lekarskich, czy zasiłkach takich jak: chorobowy lub macierzyński, a także świadczeniach np. 500 plus, Dobry Start, emerytura i renta.

Natomiast Urząd Skarbowy (US) zajmuje się sprawami podatkowymi. To tam składamy deklaracje podatkowe i uzyskujemy informacje dotyczące naszych zobowiązań. Jeśli masz wątpliwości dotyczące PIT, CIT, VAT czy innych podatków, to Urząd Skarbowy będzie miejscem, gdzie otrzymasz odpowiednie informacje.

W dobie digitalizacji instytucjonalnej w Polsce urzędy wychodzą naprzeciw swoim klientom i ułatwiają niektóre formalności poprzez platformy i narzędzia takie jak np. PUE ZUS, Profil Zaufany czy e- Urząd Skarbowy.