Idea jądrowa Koszalin

Zakrawa to na ponury żart, ale tak nie jest. Robert Borucki, pracownik koszalińskiego oddziały Archiwum Państwowego dotarł do dokumentów - głównie do pism, które wymieniała centrala PZPR w Warszawie z Komitetem Wojewódzkim PZPR w Koszalinie - które pokazują, że projekt budowy elektrowni atomowej w komunistycznej Polsce w okolicach Koszalina był bardzo poważnie brany pod uwagę (jako drugi po Żarnowcu).

Okazuje się, że już pod koniec lat 70 specjaliści prowadzili badania w naszym regionie właśnie pod kątem budowy elektrowni jądrowej. W 1977 roku sporządzono "Studium lokalizacji Elektrowni Jądrowej Koszalin". Jej autorzy wskazali dwie lokalizacje: Gąski nad Bałtykiem i Palczewice nad jeziorem Kopań (niedaleko Darłowa).

- Kilka lat później, w 1986 roku, partyjne władze Koszalina jednogłośnie opowiedziały się za budową elektrowni atomowej w Gąskach - mówi Robert Borucki. - Tego roku do Warszawy pojechała delegacja koszalińskiego KW PZPR z propozycją, aby taka właśnie elektrownia wyrosła w regionie koszalińskim - opowiada archiwista.

Niedługo potem pojawiły się też propozycje dwóch innych lokalizacji: w Iwięcinie (niedaleko Sianowa) oraz w Kopaniu (nad jeziorem o tej samej nazwie, pięć kilometrów od centrum Darłowa). Na tę drugą propozycję zgodziły władze województwa koszalińskiego i pod sam koniec lat 80 rozpoczęły się wstępne badania geologiczne.

- Oczywiście władze komunistyczne nie poinformowały o tym społeczeństwa. Tymczasem, gdy okoliczni mieszkańcy o tym się dowiedzieli zaczęły się protesty - relacjonuje Robert Borucki.

- Ludzie nie chcieli podzielić losu Czarnobyla i słusznie obawiali się budowy elektrowni atomowej w kraju zacofanym technologicznie, przeżywającym ostry kryzys ekonomiczny. I to jeszcze opartej na zawodnej technologii radzieckiej. Jednak to już była końcówka PRL i władza nie mogła pozwolić sobie na spacyfikowanie tych, którzy na coś się nie zgadzali. Protesty, pod bacznym okiem Służby Bezpieczeństwa, trwały do 1989 roku - mówi archiwista.

Tego roku upadł w Polsce system komunistyczny i powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego. Ten podjął decyzję o wstrzymaniu na rok budowy elektrowni atomowej w Żarnowcu, a rok później zrezygnował z tego projektu. W praktyce oznaczało to zaniechanie rozwoju energetyki jądrowej w Polsce i tym samym plany budowy elektrowni atomowej "Koszalin" zostały tylko na papierze.
Pierwsze prace nad lokalizacją kilku elektrowni atomowych w Polsce ruszyły jeszcze w połowie lat 60. Szukano terenów ze stabilnymi warunkami geologicznymi, znajdującymi się blisko dużego zbiornika wodnego (do schładzania reaktorów).
Takie kryteria spełniały obszary Polski północnej. Przygotowano wstępne ekspertyzy. Na ich podstawie w stanie wojennym ekipa Wojciecha Jaruzelskiego, bez żadnych konsultacji społecznych, podjęła decyzję o budowie elektrownii w Żarnowcu. Komunistyczne władze zaakceptowały też program rozwoju polskiej energetyki jądrowej do 2000 roku. Zakładał on budowę dwóch kolejnych elektrowni atomowych.
Wtedy też zaczęto poważnie rozpatrywać realizację planu budowy takiej elektrowni w regionie koszalińskim. Były już gotowe, przygotowane przez specjalistów pod koniec lat 70, wstępne studia lokalizacji elektrowni jądrowej "Koszalin". Te wskazywały dwie miejscowości: nadmorskie Gąski oraz Palczewice w pobliżu jeziora Kopań.
W lipcu 1985 roku oddział koszaliński Stowarzyszenia Elektryków Polskich skierował do Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie apel o podjęcie "maksymalnych starań" w celu zlokalizowania drugiej po Żarnowcu elektrowni atomowej właśnie w jednym z tych wytypowanych pod koniec lat 70 miejscowościach.
Także lokalne struktury partyjne - sekretariat i egzekutywa Komitetu Wojewódzkiego PZPR - włączyły się do procesu wytypowania miejsca pod budowę jądrowego reaktora. Z zachowanych dokumentów wynika, że partyjni włodarze miasta i regionu niemal jednomyślnie zagłosowali za tym, aby elektrownia powstała pod nosem Koszalina, czyli w Gąskach. Do Warszawy pojechała partyjna delegacja z oficjalną prośbą, aby elektrownię atomową państwo wybudowało właśnie tam. W 1986 roku rozpoczęły się "społeczne konsultacje", w właściwe ich parodia (wówczas oficjalnie padła też kolejna lokalizacja: Iwięcino). "Konsultacje" miały znacznie ograniczony przebieg i objęły tylko wysokich urzędników oraz niektóre organizacje społeczno samorządowe. Pojawiły się jednak głosy dezaprobaty. Swoje zastrzeżenia zgłosiło Polskie Towarzystwo Ekonomiczne oraz prezydent Koszalina. Obawiano się głównie utraty funkcji rekreacyjno-uzdrowiskowych. Z kolei za budową elektrownii opowiedział się Wydział Handlu Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie oraz oddział wojewódzki PRON (Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego).
Tymczasem w tym właśnie okresie doszło w ZSRR do katastrofy w elektrownii jądrowej w Czarnobylu. Zginęło wiele tysięcy ludzi, a część krajów europejskich, w tym Polska, zostało skażonych opadem promieniotwórczym. Katastrofa ta w radykalny sposób pogorszyła atmosferę wokół ruszenia w Polsce z energetyką jądrową. Pomimo to władze nie zamierzały zrezygnować ani z budowy elektrownii w Żarnowcu, ani z budowy kolejnej elektrowni w regionie koszalińskim. W styczniu 1988 roku Północny Okręg Energetyczny w Bydgoszczy poinformował w poufnym piśmie prezydium koszalińskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej, że "Energoprojekt - Warszawa" wytypował lokalizację dla elektrowni jądrowej "Koszalin" w miejscowości Kopań. Prezydium WRN szybko wyraziło zgodę i do Darłowa przyjechali specjaliści, którzy rozpoczęli wstępne badania geologiczne. Tymczasem zbulwersowani okoliczni mieszkańcy zaczęli protestować i zorganizowali Ekologiczny Komitet "Czuwanie" (EKO "Czuwanie").
Komitet w ramach protestu organizował spotkania, zbierał podpisy poparcia wśród plażowiczów, wysyłał petycje do władz, w tym do sejmu PRL. Po części przerodził się też w ruch opozycyjny wobec komunistycznych władz (jego działalność między innymi wsparł ksiądz biskup Ignacy Jeż, ordynariusz diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej). Protesty przyniosły efekt, bo władze, u schyłku PRL, nie odważyły się na pacyfikacje społecznego protestu i wstrzymały badania terenu. Niedługo po tym powstał pierwszy, niekomunistyczny rząd Tadeusza Mazowieckiego. Ten najpierw zawiesił plany budowy w Polsce elektrownii atomowych, a potem całkowicie z nich zrezygnował.
Ten tekst powstał na podstawie opracowań Roberta Boruckiego, archiwisty w koszalińskim oddziale Archiwum Państwowego. Panu Robertowi dziękuję za pomoc.
Plusy i minusy
d Według powstałych raportów budowa elektrowni jądrowej miała ożywić gospodarczo region koszaliński, dostarczyć ciepło okolicznym miastom, poprawić ochronę środowiska poprzez zamknięcie istniejących ciepłowni miejskich i przemysłowych oraz rozwinąć szklarnictwo przemysłowe. Do minusów projektu specjaliści zaliczyli możliwość wystąpienia "niepokojów społecznych" spowodowanych "zabobonnym lękiem atomowym".

Nie chcemy Darłobyla!"
d Podczas jednej z manifestacji zorganizowanych w Koszalinie przez przeciwników budowy w okolicy elektrowni atomowej (luty 1989 r), protestujący nieśli następujące hasła: "Nie chcemy Darłobyla", "Raz, dwa trzy promieniujesz ty", "Chcemy domów, nie atomów", "Dziś protestujesz, jutro promieniujesz", "Darłowo, Żarnowiec, to nasz grobowiec", "Komuna nas truje").