Tężec. Straszna choroba i wciąż groźna

Choroba jest straszna. Mimo osiągnięć współczesnej medycyny, stwarzających możliwość poddania chorych na tężec intensywnej terapii, około 30 procent spośród nich umiera. Najczęściej osoby starsze. Młodzież i dzieci przed tężcem chronią obowiązkowe szczepienia.

Clostridium tetami - tak brzmi łacińska nazwa bakterii powodującej tężec. Ze względu na charakterystyczny kształt nazywana jest laseczką (lub pałeczką) tężca. Tężec to zakaźna choroba układu nerwowego wywołana zakażeniem tymi bakteriami. Nie jest jednak chorobą zaraźliwą. Nie przenosi się wprost z człowieka na człowieka, czy ze zwierzęcia na człowieka. Pacjent chory na tężec nie jest zakaźny ani zaraźliwy dla innego człowieka. Żeby zachorować, trzeba się skaleczyć i zanieczyścić ranę laseczkami tężca. Mogą one znajdować się w glebie, kurzu, ulicznym pyle, przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt (np. koni), a więc także w ich odchodach i ściekach. Laseczki tężca wytwarzają tzw. przetrwalniki, które uodparniają je na trudne warunki środowiska i pozwalają im przetrwać przez długi czas.

Tężec rozwija się obrębie ran zanieczyszczonych gle-bą, kurzem, ściekami i odchodami zwierząt zawierającymi laseczki tężca. Naj- bardziej na zakażenia podatne są rany miażdżone, tłuczone, szarpane, kłute oraz rozległe oparzenia i odmrożenia. Groźne mogą być rany spowodowane ukłuciem gwoździem, drzazgą, pogryzieniem przez zwierzęta.

Laseczki tężca są beztlenowcami, rozwijają się w miejscach, do których nie dociera tlen. Najlepsze warunki stwarzają im głębokie rany. Choroba może jednak rozwinąć się również w ranach płytkich, zakażonych dodatkowo innymi bakteriami zużywającymi tlen.

Zachorować można nawet w wyniku niewielkiego, wydawałoby się banalnego, skaleczenia, otarcia, ukłucia lub zadrapania. Wystarczy, że rana zostanie zanieczyszczona laseczkami tężca. Jak twierdzą specjaliści, w większości przypadków do zakażenia dochodzi wskutek drobnych zranień. Najwię-ksze ryzyko wiąże się ze skaleczeniami powstałymi poza domem. W miejscu zakażenia laseczki tężca wytwarzają toksyny, czyli silne jady, które uszkadzają komórki nerwowe. Objawy towarzyszące chorobie są właśnie skutkiem uszkodzenia przez nie układu nerwowego.

Choroba rozwija się w ciągu 3-21 dni od zakażenia. Najczęściej trwa to około 10 dni. Im krótszy jest okres wylęgania tężca, tym dramatyczniejsze są jego skutki i gorsze rokowania. Infekcja może zacząć się od rozdraż-nienia, bólu głowy, napięcia mięśni. Uszkodzenie nerwów przez toksyny powoduje nadwrażliwość na bodźce. W pobliżu miejsca zakażenia mogą pojawić się mrowienia, drętwienia i skurcze mięśni, z czasem pojawiają się długotrwałe bolesne napięcia całych grup mięśniowych i prężenia ciała, czyli wyginanie się go (do tyłu) w charakterystyczny łuk.

Specyficznymi objawa-mi choroby są też szczękościsk, który stopniowo obejmuje mięśnie karku, grzbie- tu, brzucha i kończyn oraz porażenie mimicznych mię-śni twarzy wywołujące mimowolny - tak zwany sardoniczny - uśmiech. Tężec może przebiegać z różnym nasileniem obja-wów. W jego najłagodniejszej postaci szczękościsk i prę-żenie ciała są słabe i trwają krótko.

W średnim przebiegu choroby występuje nasilenie objawów w dłuższym czasie i częstsze są prężenia.
Ciężki przebieg wiąże się zazwyczaj z bardzo krótkim okresem rozwoju choroby. W ciągu pierwszych dni pojawiają się prężenia całego ciała, problemy z oddychaniem, połykaniem.

W piorunującej postaci tężca prężenia ciała są bardzo częste, towarzyszą im obfite poty, sinica, bezdech, zaburzenia świadomości.

Najczęściej obserwuje się zachorowania na tężec o średnim przebiegu, któremu towarzyszą objawy uogólnione. Chorobę można leczyć, ale, niestety, wciąż zda-rza się, że medycyna bywa wobec niej bezradna. Najlepiej jest zapobiegać zachorowaniom.

Przechorowanie tężca nie uodparnia na chorobę i zakażenie. Jedyną skuteczną metodą zapobiegania zakażeniom i zachorowaniom jest szczepienie.

Anatoksyny, czyli szczepionki przeciwtężcowe, podawane są profilaktycznie wszystkim dzieciom i młodzieży w ramach szczepień obowiązkowych według obowiązującego kalendarza szczepień, a także doraźnie - w ramach procedury medycznej stosowanej w leczeniu urazów - ran i skaleczeń.
Szczepienie ochronne pourazowe dotyczy najczęściej osób, które nie zostały zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo utraciły już odporność. Postępowanie w takim przypadku zależy od historii szczepień przeciwtężcowych pacjenta, rodzaju rany, okoliczności jej powstania i sposobu zaopatrzenia.

Dzieci i młodzież nie powinny obawiać się zachorowania na tężec, chyba że z jakiegoś powodu nie zostały zaszczepione lub przeszły niepełny cykl szczepienia. Szczepionka przeciwko tęż-cowi obowiązkowo podawana jest wszystkim dzieciom (wraz ze szczepionką przeciwko błonicy i krztuś-cowi) w pierwszym i drugim roku życia, a następnie w wieku 6, 14 i 19 lat.

Potem należy podawać tak zwane dawki przypominające szczepionki nie rzadziej niż co 10 lat. Szczepienie nie uodparnia bo- wiem na całe życie. Ze względu na duże ryzyko zakażenia tężcem warto zainteresować się historią swojego szczepienia i rozważyć dodatkowe szczepienie.