Jak Koszalin rósł przez wieki

Najdłuższy okres w urbanistycznej historii miasta, obejmuje blisko 600 lat (1266-1800). Trwający w tym czasie rozwój miasta praktycznie nie wykracza poza obręb średniowiecznych, obronnych murów miejskich (ówczesny Koszalin liczył 15 hektarów powierzchni, a jego położenie przypominało koło o średnicy 500 metrów). Co ciekawe zalążki przedmieść tworzyły się już w XVII i XVIII wieku, a największe z nich mieściło się przed bramą Mlyńską (ta była usytuowała w pobliżu dzisiejszej siedziby banku PKO BP).

Jednak w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763) zabudowa przemieść została całkowicie zniszczona. Wtedy przez miasto biegły dwa główne szlaki handlowe. Pierwszy, na Gdańsk, wyprowadzany był z rynku miejskiego przez bramę Młyńską, trasą obecnej ulicy Młyńskiej. Drugi trakt, na Szczecin i Kołobrzeg, biegł przez bramę Nową (ta była zlokalizowana na dzisiejszej ulicy Zwycięstwa, w pobliżu centrum handlowego Hosso). W tym okresie czasowym liczba koszalinian wahała się pomiędzy 1200, a 3000 mieszkańców.

Poważne zmiany w miejskiej zabudowie nastąpiły dopiero w latach 1800-1860. Dla tego etapu rozwoju miasta fundamentalne znaczenie miało podniesienie Koszalina do rangi stolicy rejencji, odpowiednika naszego województwa. Fakt ten zdecydował o skali i charakterze dalszego rozwoju miasta. W tym też czasie liczba mieszkańców wzrosła do 9400 (rok 1852). Miejskie granice pokonały miejskie mury i narodziły się przedmieścia. Pierwsze z nich powstało poza bramą Młyńską, kolejne przy ulicach rozwidlających się poza innymi bramami miejskimi.

Najdłużej niezabudowany teren utrzymywał się po stronie wschodniej. Powodem tego były rozciągające się w tym miejscu rozległe mokradła. Dopiero wzrost liczy mieszkańców i związane z tym trudności mieszkaniowe wymusiły na władzach miasta decyzję o dalszej jego rozbudowie. I w latach 1818-1920 ruszono z budową nowego przedmieścia, nazwanego imieniem króla Wilhelma. Dziś jest to rejon placu Wolności i skrzyżowania ulic Piłsudskiego i Zwycięstwa.

Kolejny etap rozbudowy obejmuje lata 1860 -1920. Początkiem tego etapu jest budowa w Koszalinie kolejowo węzła komunikacyjnego, a kończy się w on w chwili tuż po zakończeniu I wojny światowej, kiedy to miasto osiąga liczbę 27800 mieszkańców. W tym przedziale czasowym miasto zyskuje pełny układ komunikacyjny: zarówno drogowy jak i kolejowy. Wraz z rozwojem komunikacyjnym rozrastają się też przedmieścia (najdalsze domy oddalone są od śródmieścia o 1,5 kilometra). Najdynamiczniej rozwijają się w tym czasie zabudowa po wschodniej i zachodniej stronie miasta.

Etap czwarty rozwoju Koszalina obejmuje okres międzywojenny. W 1939 roku miasto osiąga najwyższą liczbę mieszkańców - 33.500. Rozwojowi Koszalina nie przeszkadza nawet szalejący wtedy w Niemczech i udaje się utrzymać dynamiczny rozwój spółdzielczego budownictwa jednorodzinnego. Co ciekawe, spółdzielcze budownictwo było bardzo rozproszone i było realizowane na dziesięciu budowach, odległych od centrum o około 2 kilometrów. Efekt tego jest taki, że miasto zostaje dość mocno rozciągnięte: maksymalna odległość pomiędzy skrajnymi punktami wynosiła wtedy aż 6 kilometrów. Taka sytuacja była jednym z powodów, że w 1911 roku uruchomiono w Koszalinie linię tramwajową, która biegła od dworca kolejowego na Górę Chełmską oraz stronę Rokosowa (w 1937 roku tramwaje został wyparte przez autobusy).

Tekst ten powstał dzięki współpracy z Archiwum Państwowym w Koszalinie (korzystałem z opracowania Adama Muszyńskiego).